Δεκαπέντε χρόνια μετά τις ελπίδες οικονομικής ανάπτυξης, το «βραζιλιάνικο παράδοξο» δείχνει ότι η χώρα εξακολουθεί να αγωνίζεται να απογειωθεί και να αξιοποιήσει τις δυνατότητές της ως αναδυόμενη δύναμη. Τα τελευταία δέκα χρόνια, η ανάπτυξή της παρέμεινε ασθενής και το μερίδιο των βιομηχανικών προϊόντων στις εξαγωγές της μειώθηκε.
Υψηλή δυναμική αλλά αδύναμη ανάπτυξη: το παράδοξο της οικονομίας της Βραζιλίας
Το παράδοξο της Βραζιλίας είναι το παράδοξο μιας οικονομίας με μεγάλες δυνατότητες, ιδίως χάρη στους άφθονους φυσικούς πόρους (γεωργία, ενέργεια, ορυκτά), αλλά η οποία συνεχώς υπολείπεται των προσδοκιών.
Εξέλιξη του ΑΕΠ κατά κεφαλή
(βάση 100 το 2013, σταθερές τιμές)
Το 2001, ωστόσο, οι προοπτικές ήταν ενθουσιώδεις: η εμφάνιση της ιδέας BRIC - Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία και Κίνα - προμήνυσε μια νέα γεωπολιτική και οικονομική ισορροπία στον κόσμο. Ωστόσο, το συμπτωματικό ποσοστό της μέσης ετήσιας αύξησης 1% μεταξύ 2013 και 2024 αντανακλά την υποαπόδοση της Βραζιλίας εντός των BRIC. Έκτοτε, η χώρα φαίνεται να πάσχει από ένα είδος «ασθένειας της Βραζιλίας»: η αφθονία των φυσικών πόρων και οι εξαγωγές πρώτων υλών συνοδεύονται από πρώιμη αποβιομηχάνιση και μέτριες επιδόσεις σε βασικούς τομείς όπως η εκπαίδευση. Η σύγκριση με άλλες πέντε χώρες με παρόμοιο κατά κεφαλήν ΑΕΠ πριν από δέκα χρόνια επιβεβαιώνει τις κακές επιδόσεις της Βραζιλίας.
Περιοριστικό φορολογικό πλαίσιο, πτώση των επενδύσεων και αποτυχημένες μεταρρυθμίσεις
Πώς μπορεί να εξηγηθεί η ασθενής ανάπτυξη της Βραζιλίας; Αυτό το φαινόμενο μπορεί να εξηγηθεί από διάφορους παράγοντες. Πρώτα από όλα η οικονομία, με απαγορευτικά επιτόκια στις επενδύσεις και σημαντική φορολογική πίεση στις επιχειρήσεις. Έπειτα, υπάρχει ο γεωπολιτικός παράγοντας, δεδομένης της έλλειψης δυναμισμού στη Νότια Αμερική και του μικρού αριθμού εμπορικών συμφωνιών που υπέγραψε η Mercosur. Τέλος, η εσωτερική πολιτική της Βραζιλίας αποτελεί εμπόδιο: ο κατακερματισμός, δηλαδή ο μεγάλος αριθμός πολιτικών κομμάτων, εμποδίζει τις απαραίτητες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, ιδιαίτερα στον τομέα της εκπαίδευσης με σαφώς χαμηλές επιδόσεις.
Το δημοσιονομικό πλαίσιο της Βραζιλίας έχει επίσης περιορίσει την ικανότητα της κυβέρνησης να επενδύει. Το 2023, οι δημόσιες επενδύσεις αντιπροσώπευαν μόνο το 2,6% του ΑΕΠ, έναντι 4,2% το 2013. Την ίδια περίοδο μειώθηκαν και οι ιδιωτικές επενδύσεις, από 17% σε 14% του ΑΕΠ.
Γεωπολιτική ευαισθησία
Η χώρα παραμένει ιδιαίτερα εκτεθειμένη σε γεωπολιτικές εντάσεις, ιδιαίτερα στα πρόσφατα τελωνειακά μέτρα που επέβαλε η αμερικανική κυβέρνηση. Από τις 12 Μαρτίου 2025, οι εξαγωγές χάλυβα της Βραζιλίας (60% των οποίων προορίζονται για τις Ηνωμένες Πολιτείες) και αλουμινίου (15%) υπόκεινται σε δασμούς 25%. Αυτό το επίπεδο έρχεται σε αντίθεση με το ποσοστό 2,2% που εφάρμοζε προηγουμένως η κυβέρνηση των ΗΠΑ στις μέσες εξαγωγές της Βραζιλίας. Αυτή η κατάσταση προκαλεί ανησυχία στο βαθμό που οι Ηνωμένες Πολιτείες εξακολουθούν να είναι η κύρια αγορά για τα βραζιλιάνικα προϊόντα.
Διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις και εμπορικές στρατηγικές: 2 μοχλοί ανάπτυξης
Παρά τις διαρθρωτικές προκλήσεις, η οικονομία της Βραζιλίας παρουσιάζει ενθαρρυντικές προοπτικές σε πολλά στρατηγικά μέτωπα. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στην περίπτωση της πρόσφατης φορολογικής μεταρρύθμισης, η οποία είναι ταυτόχρονα απλοποιητική και φιλόδοξη, συγχωνεύοντας πέντε υφιστάμενους φόρους σε έναν ενιαίο φόρο κατανάλωσης.
Επιπλέον, η πρόσφατη υπογραφή εμπορικής συμφωνίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση ανοίγει επίσης σημαντικές εξαγωγικές προοπτικές για τη Βραζιλία, ιδίως σε τομείς όπως η αγροτοβιομηχανία (συμπεριλαμβανομένης της παραγωγής κρέατος) και η βιομηχανία υποδημάτων. Ωστόσο, η επικύρωση της συμφωνίας παραμένει αβέβαιη.
Τέλος, η Βραζιλία διαθέτει αξιοσημείωτα γεωγραφικά και τεχνολογικά πλεονεκτήματα που θα μπορούσαν να της επιτρέψουν να καθιερωθεί ως παγκόσμιος ηγέτης στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ιδιαίτερα στους τομείς της βιοενέργειας και της αιολικής ενέργειας, προσφέροντας έτσι μια πορεία προς τον οικονομικό και περιβαλλοντικό μετασχηματισμό.
